کوچک شدن بیضه یا آتروفی بیضه چیست؟

آتروفی بیضه یا کوچک شدن بیضه‌ها وضعیتی است که در آن سلول‌های بیضه آسیب دیده و اندازه‌ی بیضه‌ها با گذشت زمان کاهش می‌یابد. آتروفی بیضه ممکن است بر عملکرد طبیعی بیضه‌ها مانند تولید هورمون‌های جنسی تأثیر بگذارد و مشکلات جدی‌تری مانند ناباروری را در مردان ایجاد کند. این بیماری می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی مانند اختلالات هورمونی، عفونت‌ها، بیماری‌های زمینه‌ای یا حتی مصرف برخی داروها ایجاد شود. شناخت دلایل و علائم آتروفی بیضه برای پیشگیری و درمان به موقع آن اهمیت زیادی دارد. در این مقاله به بررسی دلایل ایجاد آتروفی بیضه، راه‌های درمانی و نکات مراقبتی می‌پردازیم.

آتروفی بیضه چیست؟

آتروفی بیضه وضعیتی است که باعث تخریب سلول‌های بیضه و کوچک شدن تدریجی آن می‌شود. بیضه‌ها بخشی از اندام تناسلی مردان محسوب می‌شوند که از چندین نوع مختلف سلول تشکیل شده‌اند. برخی از این سلول‌ها در تولید هورمون‌های جنسی مردان (تستوسترون) نقش داشته و برخی دیگر مسئول تولید سلول‌های جنسی یا همان اسپرم‌ها هستند. درصورتی‌که فردی مبتلا به آتروفی بیضه باشد ممکن است علائمی مانند کاهش تولید تستوسترون، کاهش تعداد یا کیفیت اسپرم‌ها یا هر دو حالت را نشان دهد.

دلایل کوچک شدن بیضه‌ها چیست؟

کوچک شدن بیضه‌ها ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شوند؛ از جمله:

• افزایش سن: با افزایش سن، بدن به طور طبیعی بخشی از سلول‌های خود را از دست می‌دهد و این مسئله ممکن است منجر به کوچک شدن بیضه‌ها شود.
• ناهنجاری‌های هورمونی: تولید تستوسترون توسط سلول‌های بیضه توسط هورمون‌هایی مانند LH تحریک می‌شود. گاهی به علت بروز بیماری یا برخی ناهنجاری‌ها، اختلالاتی در مسیرهای تولید هورمون‌ها ایجاد می‌شوند؛ در نتیجه، بیضه‌ها تحریک به تولید تستوسترون نشده و به‌تدریج کوچک می‌شوند. هورمون‌تراپی، مصرف استروژن یا استروئیدهای آنابولیک و برخی داروها از جمله دلایل ناهنجاری‌های هورمونی هستند.
• التهاب بیضه یا اورکیت (Orchitis): برخی ویروس‌ها یا باکتری‌ها می‌توانند باعث عفونت، التهاب و درد بیضه شده و در نهایت به کوچک شدن بیضه منجر شوند. از جمله دلایلی که باعث ایجاد اورکیت می‌شوند می‌توان به بیماری‌هایی مانند سوزاک و کلامیدیا، عفونت مجاری ادراری، جراحی‌ها و باکتری‌های دستگاه گوارش که در اثر رابطه‌ی جنسی مقعدی به مجاری تناسلی منتقل می‌شوند اشاره کرد.
• مصرف نوشیدنی‌های الکلی: درصورتی‌که نوشیدنی‌های الکلی به طور مداوم مصرف شوند می‌توانند باعث کاهش سطح تستوسترون یا آسیب سلول‌های بیضه شده و آتروفی بیضه را ایجاد کنند.
• پیچ خوردگی بیضه: پیچ‌خوردگی بیضه زمانی ایجاد می‌شود که یک بیضه به هر علتی در کیسه‌ی بیضه بچرخد و باعث پیچش طناب اسپرماتیک شود. این وضعیت نیاز به درمان فوری دارد و می‌تواند با کاهش جریان خون به بیضه، منجر به آتروفی بیضه شود.
• واریکوسل: واریکوسل زمانی ایجاد می‌شود که سیاهرگ‌های داخل کیسه‌ی بیضه به طور غیرطبیعی گشاد شوند. این بیماری معمولا بیضه‌ی سمت چپ را درگیر می‌کند و اگرچه در بسیاری از افراد با علائم خاصی همراه نیست، اما ممکن است پس از مدتی منجر به کوچک شدن بیضه شود.
• سرطان بیضه: در موارد نادری ممکن است سرطان بیضه باعث آتروفی بیضه شود. تشخیص این بیماری از سنین 33 سالگی انجام می‌شود و تشخیص زودهنگام آن می‌تواند به درمان سریع‌تر و موثرتر آن منجر شود.
• بیماری‌های زمینه‌ای: برخی بیماری‌ها مانند ایدز می‌توانند باعث آتروفی بیضه شوند.

آتروفی بیضه بعد از عمل واریکوسل

همانطور که بیان شد، واریکوسل یکی از دلایل کوچک شدن بیضه‌ها است. زمانی که واریکوسل شدیدی ایجاد شده باشد، توصیه می‌شود تا از جراحی برای بهبود افراد استفاده شود. اگرچه هدف اصلی از این جراحی، رفع اثرات منفی واریکوسل است، اما خود این جراحی نیز ممکن است در موارد نادری منجر به آتروفی بیضه شود. در برخی افراد ممکن است پس از جراحی واریکوسل، عملکرد برخی عروق خونی بیضه مختل شوند. در این حالت، با کاهش خونرسانی به بیضه ممکن است پس از مدتی اندازه‌ی آنها کوچک‌تر شود.

کوچک شدن بیضه بعد از عمل فتق

کوچک شدن بیضه بعد از عمل فتق یکی از عوارض نادر این جراحی است. ممکن است پس از جراحی فتق، فشار زیادی به طناب اسپرماتیک وارد شده و یا خونرسانی به بیضه‌ها مختل شود. این وضعیت‌ها می‌توانند با کاهش تغذیه‌ی سلول‌های بیضه، منجر به کوچک شدن بیضه‌ها شوند.

علائم آتروفی بیضه

اگر آتروفی بیضه قبل از سن بلوغ ایجاد شده باشد، علاوه بر کاهش اندازه‌ی بیضه‌ها ممکن است باعث شود تا نشانه‌های بلوغ مانند افزایش اندازه‌ی آلت تناسلی، رشد موی صورت و رشد موهای ناحیه‌ی تناسلی ایجاد نشوند.

پس از سن بلوغ نیز، آتروفی بیضه با علائم و نشانه‌های زیر همراه است:

• کوچک شدن یک یا هر دو بیضه
• کاهش میل جنسی
• ناباروری
• کاهش حجم عضلات
• کاهش یا توقف رشد موهای صورت یا موهای ناحیه‌ی تناسلی
• نرم شدن بیضه ها

درصورتی‌که یک بیماری زمینه‌ای باعث ایجاد آتروفی بیضه شده باشد ممکن است علائم زیر نیز بروز کنند:

• درد بیضه‌ها
• التهاب
• تب
• حالت تهوع

عوارض آتروفی بیضه

آتروفی بیضه می‌تواند عوارض جسمی و روانی متعددی به همراه داشته باشد. یکی از مهم‌ترین عوارض کوچک شدن بیضه‌ها، کاهش تولید هورمون تستوسترون است که ممکن است به کاهش میل جنسی، خستگی، کاهش توده‌ی عضلانی و تغییرات خلقی منجر شود. همچنین، آتروفی بیضه می‌تواند باعث کاهش تولید اسپرم و در نتیجه کاهش احتمال باروری مردان شود، به‌ویژه اگر هر دو بیضه تحت تأثیر قرار بگیرند. از نظر ظاهری، کوچک شدن بیضه ممکن است احساس ناراحتی یا نگرانی روانی در فرد ایجاد کند و بر اعتماد به نفس او تأثیر بگذارد. علاوه بر این، در مواردی که آتروفی به دلیل آسیب‌دیدگی یا عفونت ایجاد شده باشد، ممکن است درد یا حساسیت در ناحیه‌ی تناسلی ایجاد شود.

تشخیص آتروفی بیضه چگونه انجام می‌شود؟

برای تشخیص آتروفی بیضه ابتدا سبک زندگی، سوابق پزشکی و داروهای مصرفی افراد بررسی می‌شوند. سپس، با معاینه‌ی فیزیکی، تشخیص اولیه‌ی بیماری انجام می‌شود. در معاینه‌ی فیزیکی، مشخصات ظاهری بیضه‌ها مانند اندازه، شکل، بافت و سفتی آنها بررسی می‌شوند. پس از معاینه‌ی اولیه ممکن است آزمایشات تخصصی زیر برای تایید بیماری تجویز شوند:

سونوگرافی بیضه

• آزمایش خون برای بررسی عفونت‌های احتمالی
• تست ادرار برای بررسی وجود بیماری‌های مقاربتی
• آزمایش هورمونی برای بررسی اختلالات هورمونی

درمان کوچک بودن بیضه

روش‌های درمان آتروفی بیضه به علت ایجاد آن وابسته هستند. به طور کلی، روش‌های درمانی احتمالی برای درمان این بیماری شامل موارد زیر می‌شوند:

• مصرف دارو (مانند آنتی‌بیوتیک‌ها)
• هورمون‌درمانی
• جراحی، از جمله در مواردی که علت آتروفی، پیچ خوردن بیضه‌ها باشد

درصورتی‌که کوچک بودن بیضه‌ها در مراحل اولیه‌ی بیماری تشخیص داده شوند، احتمال دارد که بتوان بیضه‌ها را به حالت طبیعی و سالم بازگرداند؛ بنابراین، لازم است تا هنگام مشاهده‌ی اولین نشانه‌های این بیماری نسبت به تشخیص و درمان آن اقدام شود.

داروی درمان آتروفی بیضه

همانگونه که اشاره شد، روش‌های درمانی و به‌تبع، داروهای تجویزشده برای درمان آتروفی بیضه به علت ایجاد آن وابسته است. hCG یکی از داروهای اصلی است که تولید تستوسترون و اسپرم را تحریک می‌کند و برای آتروفی ناشی از مصرف استروئیدهای آنابولیک یا اختلالات هورمونی بیشترین کاربرد را دارد. کلومیفن سیترات نیز یکی دیگر از داروهای استفاده‌شده برای درمان آتروفی بیضه است که با افزایش ترشح هورمون‌های LH و FSH در بهبود آتروفی بیضه مؤثر است. درصورتی‌که علت آتروفی بیضه، عفونت‌هایی مانند اپیدیدیمیت باشد می‌توان از آنتی‌بیوتیک‌ها برای بهبود افراد استفاده کرد. همچنین، در آتروفی ناشی از مصرف استروئیدهای آنابولیک، قطع مصرف دارو توصیه می‌شود. ذکر این نکته نیز ضروری است که تمام داروهای بیان شده ممکن است با عوارض جدی همراه باشند و باید زیر نظر پزشک متخصص مصرف شوند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر آتروفی بیضه یا علائمی که نشان‌دهنده‌ی احتمال این بیماری هستند را تجربه می‌کنید، توصیه می‌شود تا هرچه سریع‌تر برای تشخیص دقیق و درمان آن به پزشک متخصص مراجعه کنید. برخی از علائم هشداردهنده که نیاز به ارزیابی پزشکی دارند عبارت‌اند از:

• تغییر اندازه یا سفتی بیضه‌ها
• درد مداوم، تیر کشیدن یا حساسیت بیضه به لمس
• کاهش ناگهانی میل جنسی، اختلال در نعوظ یا کاهش قدرت باروری (مانند کاهش حجم یا کیفیت مایع منی)
• وجود تورم یا احساس برآمدگی بیضه‌ها
• علائم عمومی اختلالات هورمونی شامل خستگی مزمن، افزایش وزن غیرمعمول، کاهش توده عضلانی یا تغییرات خلقی مانند افسردگی
• وجود تب یا علائم عفونت مانند قرمزی یا گرمی بیضه‌ها
• سابقه مصرف استروئیدهای آنابولیک یا داروهای مشابه

سوالات متداول

آیا کوچک شدن بیضه‌ها باعث ناباروری می‌شود؟

• در برخی افراد ممکن است کوچک شدن بیضه منجر به کاهش تعداد و کیفیت اسپرم‌ها شده و ناباروری را ایجاد کند؛ از جمله اگر هر دو بیضه درگیر شده باشند.

آیا آتروفی بیضه قابل برگشت است؟

• اگر آتروفی بیضه زود تشخیص داده شود و روش‌های درمانی مناسب انتخاب شوند ممکن است بیضه‌ها به حالت طبیعی باز گردند. این مسئله به وضعیت و شدت بیماری نیز وابسته است.

آیا ورزش سنگین می‌تواند باعث کوچک شدن بیضه‌ها شود؟

• ورزش سنگین به‌تنهایی باعث کوچک شدن بیضه‌ها نمی‌شود؛ اما مصرف استروئیدهای آنابولیک حین ورزش‌های سنگین باعث اختلالات هورمونی و آتروفی بیضه‌ها می‌شود.

آیا آتروفی بیضه دردناک است؟

• در بیشتر افراد، آتروفی بیضه با درد چندانی همراه نیست؛ اما برخی افراد ممکن است درد بیضه را تجربه کنند. این مسئله به علت ایجاد آتروفی بیضه نیز بستگی دارد.

آیا پوشیدن لباس زیر تنگ می‌تواند باعث آتروفی بیضه شود؟

• لباس زیر تنگ از عوامل اصلی ایجاد آتروفی بیضه نیست؛ اما می‌تواند به کاهش جریان خون، آسیب بیضه‌ها و کاهش کیفیت اسپرم‌ها در بلندمدت منجر شود.

نتیجه‌گیری

کوچک شدن بیضه یا آتروفی بیضه مشکلی است که می‌تواند بر سلامت جنسی، باروری و سلامت روان مردان تأثیر بگذارد. تشخیص و درمان به موقع این بیماری اهمیت زیادی دارد، چرا که بسیاری از عوامل مرتبط با آن قابل درمان یا مدیریت هستند. حفظ سبک زندگی سالم، پرهیز از عوامل خطر و مشورت با پزشک متخصص در صورت مشاهده‌ی علائم از گام‌های کلیدی برای پیشگیری و درمان این بیماری هستند.