دیالیز کلیه چیست و چگونه انجام می شود؟

دیالیز نوعی درمان است که به بدن شما کمک می کند تا مایعات اضافی و مواد زائد را در زمانی که کلیه ها قادر به حذف آن‌ها نیستند، از خون خارج کند. دیالیز اولین بار در دهه 1940 با موفقیت مورد استفاده قرار گرفت و از دهه 1970 به یک درمان استاندارد برای نارسایی کلیه تبدیل شد. از آن زمان به بعد، میلیون ها بیمار توسط این درمان ها کمک شده اند.

دیالیز را می توان در بیمارستان، مرکز دیالیز یا در منزل انجام داد. شما و پزشکتان بر اساس شرایط پزشکی و خواسته هایتان تصمیم خواهید گرفت که کدام نوع دیالیز و کدام مکان بهترین است.

کاربرد دیالیز کلیه

دیالیز برای دو موقعیت مختلف مفید است:

آسیب حاد کلیه (AKI): یک دوره ناگهانی نارسایی کلیه یا آسیب کلیه که در عرض چند ساعت یا چند روز اتفاق می افتد. AKI معمولاً در بیمارستان با مایعات داخل وریدی درمان می شود. در موارد شدید، دیالیز نیز ممکن است برای مدت کوتاهی مورد نیاز باشد تا زمانی که کلیه ها بهتر شوند.

نارسایی کلیه: زمانی که 10 تا 15 درصد از عملکرد کلیه شما باقی می ماند که با نرخ فیلتراسیون گلومرولی تخمینی (eGFR) کمتر از 15 میلی لیتر در دقیقه اندازه گیری می شود. در این مرحله، کلیه ها دیگر نمی توانند شما را بدون کمک اضافی زنده نگه دارند. این بیماری به عنوان بیماری کلیوی مرحله نهایی (ESKD) نیز شناخته می شود. طی نارسایی کلیه، دیالیز تنها قادر به انجام برخی از کارهای کلیه های سالم است، اما درمان بیماری کلیوی نیست. با ESKD، تا پایان عمر یا تا زمانی که بتوانید پیوند کلیه انجام دهید، به دیالیز نیاز خواهید داشت.

دیالیز کلیه چگونه انجام میشود؟

دیالیز برخی از وظایفی را انجام می دهد که کلیه شما معمولاً برای حفظ تعادل بدن شما انجام می دهد، مانند:

• حذف مواد زائد و مایعات اضافی از بدن برای جلوگیری از تجمع آنها
• حفظ سطح ایمن مواد معدنی در خون، مانند پتاسیم، سدیم، کلسیم و بی کربنات
• کمک به تنظیم فشار خون
• انواع دیالیز می تواند شامل همودیالیز، دیالیز صفاقی و درمان جایگزینی مداوم کلیه (CRRT) باشد.

همودیالیز (HD)

در همودیالیز، از دیالیز (ماشین فیلتر) برای حذف مواد زائد و مایعات اضافی از خون استفاده می شود و سپس خون فیلتر شده به بدن برمی گردد. قبل از شروع همودیالیز، یک جراحی جزئی برای ایجاد یک محل دسترسی عروقی (که در یکی از رگ‌های خونی باز می‌شود)، معمولاً در بازو مورد نیاز است. این سایت دسترسی برای داشتن یک راه آسان برای دریافت خون از بدن، انجام دیالیز و بازگشت به بدن مهم است. همودیالیز را می توان در مرکز دیالیز یا در منزل انجام داد. دیالیز صفاقی (PD):

در دیالیز صفاقی، خون شما به جای استفاده از دستگاه دیالیز در داخل بدن شما فیلتر می شود. برای این نوع دیالیز، پوشش داخلی شکم یا ناحیه شکم (که صفاق نیز نامیده می شود) به عنوان فیلتر استفاده می شود. قبل از شروع دیالیز صفاقی، یک جراحی جزئی برای قرار دادن کاتتر (لوله نرم) در شکم شما لازم است. در طول هر درمان، ناحیه شکم شما به آرامی از طریق کاتتر با دیالیز (مایع پاک کننده ساخته شده از مخلوط آب، نمک و سایر مواد افزودنی) پر می شود. همانطور که خون شما به طور طبیعی در این ناحیه جریان دارد، مایعات و مواد زائد اضافی توسط ماده دیالیز (تقریباً مانند آهنربا) از رگ‌های خونی خارج شده و به ناحیه شکم کشیده می‌شوند. پس از چند ساعت، مخلوط مایع با استفاده از همان کاتتر و کیسه ای که در ابتدای درمان استفاده می شد از شکم تخلیه می شود. در صورت داشتن وسایل مورد نیاز برای انجام درمان، دیالیز صفاقی را می توان تقریباً در هر مکانی انجام داد. دو مورد از رایج ترین انواع دیالیز صفاقی عبارتند از:

• دیالیز صفاقی سرپایی مداوم (CAPD)
• دیالیز صفاقی خودکار (APD)

CRRT یا درمان جایگزینی مداوم کلیه

CRRT عمدتاً در بخش مراقبت های ویژه برای افراد مبتلا به نارسایی حاد کلیه استفاده می شود. همچنین به عنوان هموفیلتراسیون نیز شناخته می شود. دستگاهی خون را از لوله عبور می دهد. سپس یک فیلتر مواد زائد و آب را حذف می کند. دستگاه خون را همراه با مایع جایگزین به بدن باز می گرداند.

آیا دیالیز کلیه خطرناک است؟

هر دو نوع دیالیز عوارض جانبی دارند. همچنین تشخیص قطعی اینکه آیا یک علامت به دلیل دیالیز است یا نارسایی کلیه که بدن را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، می تواند دشوار باشد.

عوارض همودیالیز (HD)

• انسداد در محل دسترسی عروق خونی (نقطه ورودی)
• گرفتگی عضلات
• فشار خون پایین
• ضعف، سرگیجه یا حالت تهوع
• از دست دادن خون

عوارض دیالیز صفاقی (PD)

• فتق (ضعف عضله شکم که اغلب به صورت توده یا ناحیه متورم ظاهر می شود)
• افزایش وزن

عوارض مشترک همودیالیز و دیالیز صفاقی

• عفونت پوست، خون یا صفاق (ناحیه شکم): اگر درمان نشود، می‌تواند باعث سپسیس شود (یک وضعیت تهدید کننده زندگی که منجر به نارسایی چند عضوی می‌شود).
• احساس خستگی: این می تواند هر کسی را تحت تاثیر قرار دهد، اما معمولاً برای افرادی که برای مدت طولانی تحت دیالیز بوده اند، شایع تر است. اغلب به سختی می توان با اطمینان گفت که آیا این یک عارضه جانبی دیالیز است یا نشانه بیماری طولانی مدت کلیوی.
• خارش: خارش پوست که افراد مبتلا به بیماری کلیوی ممکن است آن را تجربه کنند، به خصوص در مراحل پیشرفته تر CKD و افرادی که دیالیز می شوند. مانند خستگی، اغلب به سختی می توان با اطمینان گفت که آیا این یک عارضه جانبی دیالیز است یا نشانه بیماری طولانی مدت کلیوی.

چگونه برای دیالیز کلیه آماده شویم؟

آمادگی برای انجام دیالیز از مشورت با پزشک شروع می‌شود. در ابتدا، مهم است که با پزشک خود در مورد نیاز به دیالیز و جزئیات آن مشورت کنید تا شرایط خاص شما را بررسی و برنامه‌ای برای آمادگی شما برای انجام آن تعیین کند.

پزشک قبل از شروع دیالیز، آزمایشاتی مانند آزمایشهای خونی، تست‌های ادراری و سایر آزمایشات تشخیصی را انجام می‌دهد تا عملکرد کلیه‌ها، سطح سموم و نیازهای شیمیایی بیمار را بررسی کند. قبل از همودیالیز؛ یک پزشک جراحی جزئی را برای ایجاد یک نقطه ورود به رگ های خونی انجام می دهد. این کار از قبل انجام می شود، زیرا ممکن است چندین ماه طول بکشد تا بهبود یابد.

قبل از دیالیز صفاقی؛ یک پزشک برای کاشت کاتتر، جراحی انجام می دهد. این معمولاً حدود 3 هفته قبل از انجام دیالیز صفاقی اتفاق می افتد.

شما معمولاً چند هفته قبل از دیالیز از یک پرستار دیالیز آموزش می بینید تا مراقبت از محل کاتتر و انجام تعویض آن‌ را بیاموزید.

مراقبت های پس از دیالیز کلیه

مراقبت‌های بعد از دیالیز بسیار مهم هستند و به بیمار کمک می‌کنند تا بهبود و سلامت عمومی خود را حفظ کند:

1. در صورت استفاده از کاتتر وریدی؛ لازم است محل ورود و خروج کاتتر را تمیز و خشک نگه داشته شود و دستورالعمل‌های پزشک در مورد تعویض بانداژ یا مواد ضدعفونی کننده نیز رعایت شود.
2. پس از دیالیز، به علائم و عوارضی مانند خستگی شدید، تهوع، استفراغ، اسهال ، تنگی نفس، درد یا سفتی در محل ورود و خروج کاتتر و تغییرات قابل توجه در فشار خون توجه شود. در صورت وجود هرگونه مشکل، به پزشک اطلاع دهید.
3. تغذیه مناسب بعد از دیالیز کلیه بسیار مهم است. رژیم غذایی خاصی ممکن است توسط پزشک یا متخصص تغذیه تجویز شود که رعایت این رژیم غذایی مناسب، مصرف مایعات کافی و محدودیت در مصرف موادی مانند نمک، پتاسیم و فسفر به حفظ سلامتی شما کمک می‌کند.

مدت زمان دیالیز کلیه

همودیالیز در مراکز دیالیز؛ معمولاً 3 روز در هفته انجام می شود و هر جلسه حدود 4 ساعت طول می کشد. این کار در خانه نیز قابل انجام است. چند نمونه از برنامه دیالیز خانگی عبارتند از:

• 4 بار در هفته به مدت 4 ساعت
• 5 بار در هفته به مدت 3 ساعت
• 6 روز در هفته به مدت 8 ساعت شبانه روز
• طی دیالیز صفاقی؛ تعویض مایع معمولاً حدود 30 تا 40 دقیقه طول می کشد و معمولاً باید حدود 4 بار در روز تکرار شود.
• دیالیز درمان جایگزینی مداوم کلیه؛ طی 24 ساعت شبانه روز به طور آهسته و مداوم انجام می شود.

پیامدهای متوقف کردن دیالیز کلیه

افرادی که تصمیم می گیرند اصلا دیالیز را شروع نکنند یا دیالیز را قطع کنند ممکن است از چند هفته تا چند ماه زنده بمانند. البته این به سلامت کلی آنها و سایر بیماری های مزمنی که دارند بستگی دارد. اگر دیالیز جواب ندهد چه می شود؟

دیالیز برای پاکسازی خون استفاده می شود. اگر دیالیز جواب ندهد، مقدار زیادی سم در خون انباشته می شود که بسیار خطرناک است، زیرا این مواد سمی ممکن است به هر بخشی از بدن ما آسیب برساند. به همین دلیل است که بیماران نارسایی کلیه همیشه با مشکلات زیادی مانند مشکلات پوستی، مشکلات گوارشی و غیره مواجه هستند. همچنین، زمانی که سطوح بالایی از سموم در خون ما وجود داشته باشد، مشکل قلبی به راحتی ایجاد می شود. بیماری های قلبی عروقی علت شایع مرگ در بین مبتلایان به نارسایی کلیه است.

آیا جایگزینی برای دیالیز کلیه وجود دارد؟

برای بسیاری از افرادی که به نارسایی کلیه مبتلا هستند، دیالیز تنها گزینه آنهاست.

آنها اغلب برای پیوند کلیه خیلی پیر یا بیمار هستند. برای کسانی که به اندازه کافی سالم هستند که بتوانند این عمل را انجام دهند، لیست انتظار کلیه جسد - که از یک فرد متوفی گرفته شده است - طولانی است.

اما جایگزین دیگری نیز وجود دارد به نام مدیریت محافظه کارانه. این به معنای استفاده از دارو برای حفظ عملکرد فعلی کلیه و درمان علائم نارسایی کلیه، مانند تنگی نفس و کم اشتهایی است.

محدودیت های بیمار تحت دیالیز کلیه

بسیاری از افراد تحت دیالیز به زندگی فعال، کار، تشکیل خانواده و مسافرت ادامه می دهند. وقتی سفر می‌کنید، پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا در یک مرکز در محل جدیدتان دیالیز شوید. اگر هر دو نوع دیالیز را انجام می دهید، می توانید کیسه های محلول دیالیز و دستگاه دیالیز خانگی قابل حمل (در صورت نیاز) را با خود ببرید.

افرادی که از دیالیز صفاقی استفاده می کنند ممکن است نیاز به محدود کردن ورزش یا فعالیت های بدنی خاصی داشته باشند، زمانی که شکم با محلول دیالیز پر می شود. در غیر این صورت، ورزش معمولاً برای افرادی که دیالیز می‌شوند منعی ندارد. شما باید از پزشک خود در مورد شرکت در فعالیت ها یا ورزش های خاص سوال کنید.

طول عمر بیماران دیالیزی

می توان 10 تا 20 سال با دیالیز زندگی کرد. این چشم انداز بسته به سن، سلامت کلی، علت نارسایی کلیه و سایر عوامل متفاوت است. اگر پیوند کلیه انجام می دهید، می توانید با شروع کار کلیه جدید، دیالیز را متوقف کنید.

هزینه دیالیز کلیه

هزینه دیالیز کلیه بستگی به متغیرهای مختلفی از جمله موقعیت جغرافیایی، نوع دیالیز، نوع مرکز دیالیز، بیماری زمینه‌ای و نوع پوشش بیمه دارد. در ایران، هزینه دیالیز کلیه معمولا تا حد زیادی توسط بیمه پرداخت می‌شود. اما برای بیمارانی که بیمه ندارند یا می‌خواهند در مراکز خصوصی دیالیز انجام دهند، هزینه دیالیز بر عهده خود بیمار است.