حالب دوگانه (یورتروسل)؛ علائم، تشخیص، عوارض و درمان آن

حالب دوگانه یکی از ناهنجاری‌های مادرزادی سیستم ادراری است که در آن، به جای یک حالب، دو حالب از کلیه به مثانه متصل می‌شوند. این وضعیت ممکن است در یک یا هر دو کلیه وجود داشته باشد و در برخی موارد بدون علامت باقی بماند. با این حال، حالب دوبليكه می‌تواند باعث اختلال در تخلیه ادرار، عفونت‌های مکرر ادراری و حتی آسیب کلیوی شود. شناسایی به‌موقع این ناهنجاری از طریق معاینه‌های بالینی و تصویربرداری می‌تواند از بروز عوارض جدی پیشگیری کند. در این مقاله به بررسی علائم، عوارض و روش‌های درمان حالب دوگانه خواهیم پرداخت.

حالب دوگانه چیست و چرا ایجاد می‌شود؟

حالب دوگانه یکی از ناهنجاری‌های مادرزادی دستگاه ادراری است که در آن، به جای یک حالب، دو حالب از یک کلیه به مثانه متصل می‌شوند. این وضعیت ممکن است به‌صورت کامل (با دو مسیر جداگانه به مثانه) یا ناقص (با پیوستن دو حالب به یکدیگر قبل از ورود به مثانه) بروز کند. علت دو تا بودن حالب به اختلال در مراحل اولیه رشد جنین مربوط می‌شود، زمانی که لوله حالبی به‌درستی شکل نمی‌گیرد و تقسیم اضافی رخ می‌دهد. این ناهنجاری بیشتر در دختران دیده می‌شود و ممکن است در کنار سایر مشکلات ادراری ظاهر شود.

انواع حالب دوگانه و تفاوت‌های آن‌ها

مهم‌ ترین علائم و نشانه‌های حالب دوگانه

علائم حالب دوگانه بسته به نوع و شدت ناهنجاری ممکن است متفاوت باشد؛ اما برخی نشانه‌ها بیشتر مشاهده می‌شوند. از مهم‌ترین علائم حالب دوگانه می‌توان به عفونت‌های مکرر ادراری، بی‌اختیاری ادرار، درد پهلو یا شکم، تکرر ادرار و وجود خون در ادرار اشاره کرد. در برخی موارد، این عارضه تا بزرگسالی بدون علامت باقی می‌ماند و به‌طور اتفاقی طی سونوگرافی یا تصویربرداری تشخیص داده می‌شود. در کودکان، تب بدون علت و عفونت‌های ادراری مکرر می‌تواند نشانه‌ای از وجود حالب مضاعف باشد.

چگونه حالب دوگانه را تشخیص می‌دهند؟

تشخیص حالب دوگانه در کودکان و بزرگسالان معمولاً با استفاده از روش‌های تصویربرداری دقیق و تخصصی انجام می‌شود. در ادامه، برخی از مهم‌ترین روش‌های تشخیص حالب دوگانه آورده شده است:

• سیستوگرافی تخلیه‌ای (VCUG): برای بررسی بازگشت ادرار از مثانه به حالب (ریفلاکس ادراری) که ممکن است همراه با یورتروسل باشد، استفاده می‌شود.
• تصویربرداری با اشعه ایکس و ماده حاجب (IVP): با تزریق ماده حاجب، مجاری ادراری واضح‌تر دیده می‌شوند و حالب‌های اضافی شناسایی می‌شوند.
• اسکن کلیه (DMSA یا DTPA): برای بررسی عملکرد کلیه‌ها و تشخیص وجود دو سیستم جمع‌کننده ادرار در یک کلیه استفاده می‌شود.
• سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری: سونوگرافی حالب دوگانه ساده‌ترین روش برای بررسی ساختارهای غیرعادی کلیه و حالب است.
• سی‌ تی‌ اسکن یا MRI: در موارد پیچیده یا برای بررسی دقیق‌تر، از این روش‌ها بهره گرفته می‌شود.

انواع روش‌های درمان حالب دوگانه

درمان حالب دوگانه بسته به نوع، شدت علائم و میزان تأثیر آن بر عملکرد کلیه، می‌تواند متفاوت باشد. به‌طور کلی، دو دسته اصلی برای درمان این عارضه وجود دارد:

درمان‌های غیر جراحی حالب دوگانه

در صورتی که حالب دوگانه یا اورتروسل بدون علائم یا با مشکلات خفیف همراه باشد، پزشک ممکن است تنها از روش‌های مراقبتی و دارویی استفاده کند. مصرف آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از عفونت‌های ادراری و پیگیری‌های منظم تصویربرداری از جمله این روش‌ها هستند.

درمان جراحی حالب دوگانه

در مواردی که دوپلیکاسیون کلیه (حالب دوتایی)، موجب عفونت‌های مکرر، رفلاکس ادراری یا اختلال عملکرد کلیه شود، جراحی پیشنهاد می‌شود. روش‌های جراحی حالب دوگانه شامل برداشتن حالب اضافی، پیوند مجدد حالب به مثانه (ureteral reimplantation) یا اصلاح مسیر جریان ادرار بسته به نوع ناهنجاری می‌باشد.

عوارض احتمالی حالب دوگانه

عوارض حالب دوگانه بسته به شدت ناهنجاری و نحوه تخلیه ادرار می‌تواند متغیر باشد. یکی از شایع‌ترین عوارض حالب دوگانه، بروز عفونت‌های مکرر ادراری به دلیل برگشت ادرار یا تخلیه ناقص کلیه‌ها است. همچنین این عارضه ممکن است باعث بزرگ شدن کلیه (هیدرونفروز)، درد پهلو، کاهش عملکرد کلیه یا حتی آسیب دائمی به بافت کلیوی شود. در کودکان، حالب دوگانه می‌تواند منجر به مشکلات رشدی، بی‌اختیاری ادرار یا نیاز به درمان‌های طولانی‌مدت پزشکی و جراحی شود. تشخیص و مدیریت به‌موقع برای پیشگیری از خطرات کلیه دوبلکس اهمیت زیادی دارد.

تأثیر حالب دوگانه بر عملکرد کلیه‌ ها

مشکلات کلیوی ناشی از حالب دوگانه معمولاً به دلیل اختلال در جریان طبیعی ادرار و تخلیه ناقص کلیه‌ها ایجاد می‌شود. در این شرایط، ادرار ممکن است به جای جریان یافتن مستقیم به مثانه، به عقب بازگردد یا در کلیه‌ها تجمع یابد که منجر به بزرگ شدن کلیه (هیدرونفروز) و آسیب به بافت کلیوی می‌شود. در صورت عدم درمان به‌موقع، کلیه دوپلیکه می‌تواند باعث کاهش عملکرد کلیه‌ها یا حتی نارسایی کلیوی در بلندمدت شود. تشخیص زودهنگام و مداخلات درمانی می‌توانند از بروز این آسیب‌ها جلوگیری کنند.

ارتباط حالب دوگانه با عفونت‌های ادراری

مشکلات ادراری ناشی از حالب دوگانه اغلب به دلیل اختلال در تخلیه کامل ادرار و بازگشت آن به کلیه‌ها ایجاد می‌شوند. این وضعیت زمینه‌ساز رشد باکتری‌ها و بروز عفونت‌های مکرر در مجاری ادراری است، به‌ویژه در کودکان. حالب دوگانه می‌تواند موجب التهاب، تب، سوزش ادرار و حتی آسیب به کلیه‌ها در صورت تکرار عفونت‌ها شود. به همین دلیل، پیگیری‌های پزشکی و درمان به‌موقع بیماری کلیه دوبلکس در این افراد اهمیت زیادی دارد.

توصیه‌ های مهم برای مبتلایان به حالب دوگانه

در ادامه به برخی توصیه‌های مهم برای پیشگیری از عوارض ناشی از حالب دوگانه اشاره می‌شود:

• درمان سریع عفونت‌های ادراری انجام گیرد: در صورت مشاهده علائم عفونت مانند تب، سوزش ادرار یا درد پهلو، باید به پزشک مراجعه شود تا از بروز عوارض جلوگیری شود.
• در صورت نیاز، درمان جراحی پیگیری شود: در مواردی که حالب دوگانه مشکلات شدید یا مکرر ایجاد کند، انجام جراحی طبق نظر پزشک متخصص پیشنهاد می‌شود.
• رعایت بهداشت فردی تقویت شود: رعایت بهداشت مناسب، به‌ویژه در کودکان، نقش مهمی در پیشگیری از عفونت‌های ادراری دارد.
• پیگیری منظم پزشکی انجام شود: مراجعه دوره‌ای به پزشک برای بررسی عملکرد کلیه‌ها و مجاری ادراری بسیار ضروری است.
• مصرف مایعات کافی رعایت شود: نوشیدن آب کافی به دفع بهتر ادرار کمک کرده و خطر عفونت‌های ادراری را کاهش می‌دهد.

سوالات متداول در مورد حالب دوگانه

1-چه زمانی برای درمان حالب دوگانه جراحی ضروری است؟

در صورتی که حالب دوگانه باعث انسداد، عفونت‌های مکرر ادراری، یا اختلال در عملکرد کلیه‌ها شود و روش‌های غیرجراحی کارساز نباشند، جراحی ممکن است ضروری شود. تصمیم‌گیری برای جراحی بسته به شدت مشکلات و ارزیابی پزشک متخصص است.

2-علت حالب دوگانه در کودکان چیست؟

علت حالب دوگانه در کودکان معمولاً مادرزادی است و به‌دلیل اختلالات در توسعه سیستم ادراری جنینی رخ می‌دهد. این ناهنجاری می‌تواند به‌علت عوامل ژنتیکی یا مشکلات تکاملی در دوران جنینی باشد که منجر به تشکیل دو حالب برای یک کلیه می‌شود.

3-آیا حالب دوگانه در کودکان خطرناک است؟

حالب دوگانه در کودکان می‌تواند مشکلاتی مانند عفونت‌های ادراری مکرر و اختلالات در عملکرد کلیه‌ها به همراه داشته باشد. در صورت عدم درمان به‌موقع، ممکن است منجر به آسیب‌های جدی به کلیه‌ها شود، لذا مراقبت پزشکی منظم ضروری است.

4-آیا کلیه دوبلکس خطرناک است؟

کلیه دوبلکس به‌خودی خود به‌طور مستقیم خطرناک نیست، اما می‌تواند مشکلاتی مانند عفونت‌های ادراری مکرر، هیدرونفروز یا آسیب به کلیه‌ها را ایجاد کند. در صورتی که به‌طور مداوم مشکلاتی ایجاد کند، نیاز به درمان دارد.

5-آیا حالب دوگانه در همه افراد علائم دارد؟

نه، بسیاری از افراد با حالب دوگانه ممکن است هیچ‌گونه علائمی نداشته باشند و از وجود آن بی‌خبر باشند. در برخی موارد، فقط در زمان انجام آزمایشات برای بیماری‌های دیگر این وضعیت تشخیص داده می‌شود.

6-آیا حالب دوگانه قابل پیشگیری است؟

حالب دوگانه یک اختلال مادرزادی است و معمولاً نمی‌توان از وقوع آن جلوگیری کرد؛ اما با پیگیری منظم و درمان مناسب می‌توان از بروز عوارض جلوگیری کرد.

نتیجه گیری

علت دو تا بودن حالب می‌تواند به‌طور ژنتیکی یا ناشی از مشکلات تکاملی در دوران جنینی باشد. این وضعیت ممکن است باعث بروز علائمی مانند عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری و مشکلات کلیوی شود. درمان‌های مختلفی برای مدیریت این ناهنجاری مادرزادی حالب شامل داروها، جراحی یا درمان‌های کمکی دیگر وجود دارد. در نهایت، تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.