آشنایی با حالب کلیه؛ ساختار، عملکرد و بیماریهای مرتبط

حالب کلیه بخشی از دستگاه ادراری است که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کند. این لوله‌های باریک و عضلانی نقش مهمی در دفع مواد زائد از بدن دارند. هرگونه اختلال در عملکرد حالب، مانند انسداد، تنگی یا سنگ، می‌تواند منجر به مشکلات کلیوی و درد شدید شود. آشنایی با ساختار و وظایف حالب، همراه با بررسی بیماری‌های مرتبط، به تشخیص و درمان سریع‌تر کمک می‌کند. در این مقاله به بررسی دقیق عملکرد حالب، بیماری‌های شایع و روش‌های درمانی آن می‌پردازیم.

حالب کلیه چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

حالب کلیه یکی از اجزای مهم دستگاه ادراری است که وظیفه انتقال ادرار از کلیه‌ها به مثانه را بر عهده دارد. این لوله‌های عضلانی باریک، با حرکات موجی منظم به جریان یافتن ادرار کمک می‌کنند. هرگونه انسداد یا اختلال در عملکرد حالب می‌تواند منجر به مشکلات کلیوی و عفونت‌های ادراری شود.

محل قرارگیری و ساختار حالب کلیه

حالب کلیه لوله‌ای عضلانی و باریک به طول 25 تا 30 سانتی‌متر است که از لگنچه کلیه شروع شده و تا مثانه امتداد دارد. هر کلیه یک حالب مجزا دارد که در مسیر خود از پشت صفاق عبور کرده و به قسمت خلفی مثانه متصل می‌شود. دیواره حالب از سه لایه تشکیل شده است، لایه داخلی مخاطی، لایه میانی عضلانی و لایه خارجی بافت همبند که به حرکت ادرار کمک می‌کنند. ساختار عضلانی حالب با انقباضات پریستالتیک، ادرار را به سمت مثانه هدایت می‌ کند.

عملکرد حالب کلیه در سیستم ادراری

حالب کلیه نقش کلیدی در دفع ادرار و تنظیم عملکرد سیستم ادراری دارد. این لوله‌های عضلانی ادرار تولید شده در کلیه را از طریق حرکات موجی (پریستالتیک) به سمت مثانه هدایت می‌کنند. بافت عضلانی حالب به گونه‌ای طراحی شده است که از برگشت ادرار به کلیه‌ها جلوگیری کرده و جریان آن را در مسیر صحیح حفظ کند. هرگونه انسداد، عفونت یا اختلال در عملکرد حالب می‌تواند باعث مشکلات کلیوی و عفونت‌های ادراری شود.

انواع بیماری های لوله ی حالب

انواع بیماری‌های لوله حالب عبارتند از:

انسداد حالب (Ureteral Obstruction)

بسته شدن مسیر حالب به دلایل مختلفی مانند سنگ، تومور، التهاب یا نقص مادرزادی که مانع جریان طبیعی ادرار می‌شود. این انسداد می‌تواند باعث هیدرونفروز، عفونت‌های مکرر و در موارد شدید، آسیب دائمی به کلیه‌ها شود.

تنگی حالب (Ureteral Stricture)

باریک شدن غیرطبیعی حالب که ممکن است به دلیل التهاب مزمن، جراحی قبلی یا آسیب‌های مادرزادی ایجاد شود. تنگی حالب موجب کاهش جریان ادرار، احساس درد و افزایش خطر عفونت‌های ادراری و مشکلات کلیوی می‌شود.

پارگی یا آسیب حالب (Ureteral Trauma)

این آسیب‌ها معمولاً در اثر تصادفات، جراحی‌های لگنی یا ضربات شدید به شکم و پهلو ایجاد می‌شوند. پارگی حالب ممکن است باعث نشت ادرار، درد شدید و اختلال در عملکرد کلیه شود و در موارد شدید، نیاز به جراحی ترمیمی دارد.

هیدرونفروز (Hydronephrosis)

تورم و تجمع ادرار در کلیه به دلیل انسداد جزئی یا کامل دیستال حالب که باعث درد، کاهش عملکرد کلیوی و افزایش احتمال عفونت می‌شود. هیدرونفروز کلیه ممکن است مادرزادی باشد یا در اثر سنگ، تومور یا انسداد ناشی از التهاب ایجاد شود.

ناهنجاری‌های مادرزادی حالب

برخی افراد با مشکلات مادرزادی در حالب متولد می‌شوند، مانند حالب دوگانه یا تنگی مادرزادی محل اتصال حالب به کلیه. این مشکلات می‌توانند باعث انسداد، رفلاکس ادراری و افزایش خطر عفونت شوند و گاهی نیاز به جراحی اصلاحی دارند.

ریفلاکس ادراری (Vesicoureteral Reflux - VUR)

برگشت غیرطبیعی ادرار از مثانه به حالب و کلیه که معمولاً به دلیل اختلال در دریچه اتصال حالب به مثانه رخ می‌دهد. ریفلاکس ادراری در کودکان شایع‌تر است و در صورت عدم درمان، می‌تواند باعث عفونت‌های مکرر و آسیب‌های دائمی به کلیه شود.

عفونت حالب (Ureteral Infection)

این بیماری معمولاً ناشی از گسترش عفونت‌های دستگاه ادراری به حالب است که موجب التهاب و درد در پهلو، تب، سوزش ادرار و گاهی خون در ادرار می‌شود. درمان سریع با آنتی‌بیوتیک ضروری است تا از انتشار عفونت به کلیه جلوگیری شود.

پولیپ یا تومورهای حالب (Ureteral Tumors or Polyps)

رشد غیرطبیعی توده‌هایی در دیواره حالب که می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند و موجب انسداد مسیر ادرار شوند. در موارد بدخیم، این تومورها ممکن است به سایر بخش‌های بدن گسترش یابند و نیاز به درمان‌های جدی‌تری مانند جراحی یا شیمی‌درمانی داشته باشند.

فیبروز رتروپریتوان (Retroperitoneal Fibrosis)

بافت فیبروزی غیرطبیعی که در ناحیه پشت صفاق رشد کرده و حالب را فشرده می‌کند. این وضعیت باعث انسداد تدریجی حالب، درد، مشکلات ادراری و حتی نارسایی کلیه می‌شود. علت آن می‌تواند خودایمنی، مصرف برخی داروها یا بیماری‌های التهابی باشد.

سنگ حالب (Ureteral Stones)

سنگ‌های کلیوی که وارد حالب می‌شوند و باعث انسداد مسیر ادرار می‌گردند. این وضعیت می‌تواند درد شدید پهلو، خون در ادرار، حالت تهوع و مشکلات ادراری ایجاد کند. در موارد خفیف، سنگ کلیه در حالب به‌ صورت طبیعی دفع می‌شوند؛ اما سنگ‌های بزرگ‌تر ممکن است نیاز به مداخله پزشکی داشته باشند.

علائم و نشانه‌های اختلالات حالب کلیه

اختلالات حالب کلیه می‌توانند علائمی مانند درد شدید پهلو و کمر، مشکل در دفع ادرار، تکرر یا سوزش ادرار ایجاد کنند. وجود خون در ادرار (هماچوری) از نشانه‌های شایع سنگ یا آسیب به حالب است. در موارد عفونت، تب، لرز، تهوع و استفراغ نیز ممکن است رخ دهد. انسدادهای طولانی‌مدت می‌توانند باعث تورم کلیه (هیدرونفروز) و کاهش عملکرد کلیوی شوند.

روش‌های تشخیص بیماری‌های حالب کلیه

روش‌های تشخیص بیماری‌های حالب کلیه به شرح زیر است:

• سونوگرافی کلیه و حالب: این روش تصویربرداری غیر تهاجمی برای شناسایی سنگ‌ها، انسدادها یا تغییرات در شکل و اندازه حالب و کلیه‌ها استفاده می‌شود.
• آزمایش خون: این آزمایش برای بررسی عملکرد کلیه و شناسایی نشانه‌های عفونت یا التهاب در بدن انجام می‌شود. افزایش برخی از مواد شیمیایی در خون می‌تواند نشان‌دهنده مشکل در کلیه‌ها یا حالب باشد.
• آزمایش ادرار: آزمایش ادرار برای تشخیص خون، عفونت یا وجود مواد غیرعادی مانند پروتئین‌ها و کریستال‌ها در ادرار استفاده می‌شود. این آزمایش می‌تواند مشکلاتی مانند سنگ حالب یا عفونت ادراری را نشان دهد.
• سیستومتری: این آزمایش برای اندازه‌گیری فشار و عملکرد مثانه و بررسی انقباضات و مشکلات جریان ادرار از حالب به مثانه انجام می‌شود. این روش به‌ویژه برای تشخیص رفلاکس ادراری و مشکلات عملکردی حالب مفید است.
• سیستوسکوپی: در این روش، از یک لوله انعطاف‌پذیر با دوربین برای مشاهده مستقیم داخل حالب و مثانه استفاده می‌شود. سیستوسکوپی به پزشک امکان می‌دهد تا تومورها، پولیپ‌ها یا سایر ناهنجاری‌ها را به‌طور دقیق بررسی کند.
• سیستوگرافی یا Urography: در این روش از رنگ کنتراست برای تصویربرداری از سیستم ادراری استفاده می‌شود تا وضعیت حالب و مثانه بررسی شود. این روش به ویژه برای شناسایی انسدادها و مشکلات ساختاری مفید است.
• سی‌تی‌اسکن (CT Scan): تصویربرداری دقیق‌تر با استفاده از اشعه ایکس که می‌تواند سنگ‌ها، تومورها یا سایر ناهنجاری‌های ساختاری در حالب و کلیه را شناسایی کند. سی‌تی‌اسکن برای بررسی جزئیات دقیق‌تر پس از سونوگرافی توصیه می‌شود.
• سونوگرافی داپلر (Doppler Ultrasound): این روش برای بررسی جریان خون در کلیه‌ها و حالب و شناسایی هرگونه اختلال در آنها مانند انسداد شریانی یا وریدی استفاده می‌شود. این نوع سونوگرافی می‌تواند وضعیت عملکرد رگ‌های خونی در اطراف حالب را نشان دهد.

راهکارهای پیشگیری از مشکلات حالب کلیه

برای پیشگیری از مشکلات حالب کلیه، رعایت چند نکته مهم می‌تواند به حفظ سلامت دستگاه ادراری کمک کند. اولین و مهم‌ترین نکته، نوشیدن مقدار کافی آب است که باعث رقیق شدن ادرار و کاهش احتمال تشکیل سنگ‌های کلیوی می‌شود. همچنین مصرف مواد غذایی با فیبر بالا و کاهش نمک و پروتئین‌های حیوانی می‌تواند از ایجاد سنگ‌های ادراری و مشکلات انسدادی جلوگیری کند. ترک سیگار و مدیریت استرس نیز به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های دستگاه ادراری کمک می‌کند. در صورت وجود سابقه خانوادگی بیماری‌های کلیوی یا مشکلات حالب، انجام معاینات منظم پزشکی و آزمایش‌های پیشگیرانه ضروری است. ورزش منظم و اجتناب از چاقی نیز نقش موثری در پیشگیری از مشکلات کلیوی دارد.

روش‌های درمانی غیر جراحی و جراحی حالب کلیه

روش‌های درمانی غیرجراحی و جراحی حالب کلیه به شرح زیر است:

روش‌های درمانی غیرجراحی حالب کلیه

• درمان با استفاده از تخلیه ادرار: در صورت انسداد حالب، ممکن است از سوند یا استنت برای تسهیل تخلیه ادرار استفاده شود. این روش معمولاً در مواردی که انسداد موقت است، موثر خواهد بود.
• لیزر درمانی : در این روش، سنگ‌های حالب با استفاده از لیزر خرد شده و به اندازه‌ای کوچک می‌شوند که از حالب عبور کنند. این درمان کم‌تهاجمی است و نیاز به برش ندارد.
• مراقبت‌های حمایتی و تغییرات رژیم غذایی : برای پیشگیری از سنگ‌های کلیوی، تغییرات رژیمی مانند افزایش مصرف آب و کاهش نمک و پروتئین‌های حیوانی توصیه می‌شود. مصرف مواد غذایی غنی از فیبر نیز به سلامت حالب کمک می‌کند.
• دارو درمانی : داروهای مسکن و ضد التهابی برای کاهش درد و التهاب در صورت وجود سنگ یا عفونت تجویز می‌شود. همچنین داروهای شل‌کننده عضلات برای تسهیل حرکت سنگ‌ها در حالب ممکن است استفاده شوند.
• استنت گذاری و نفروستومی : استنت حالب و نفروستومی دو روش پزشکی برای درمان انسداد مسیر ادرار و جلوگیری از آسیب کلیوی هستند. استنت حالب یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر است که درون حالب قرار می‌گیرد تا جریان ادرار از کلیه به مثانه را حفظ کند و معمولاً در مواردی مانند سنگ حالب، تنگی یا انسداد ناشی از تومورها استفاده می‌شود. در مقابل، نفروستومی زمانی به کار می‌رود که انسداد شدیدتر باشد و امکان عبور استنت وجود نداشته باشد؛ در این روش، یک لوله مستقیماً از طریق پوست وارد کلیه شده و ادرار را به بیرون از بدن هدایت می‌کند. هر دو روش بسته به شرایط بیمار به‌ صورت موقتی یا طولانی‌ مدت انجام می‌ شوند و هدف اصلی آنها حفظ عملکرد کلیه و جلوگیری از عوارض ناشی از تجمع ادرار است.

روش‌ های درمانی جراحی حالب کلیه

• جراحی ترمیمی حالب : در صورت وجود آسیب‌های شدید یا ناهنجاری‌های مادرزادی در حالب، جراحی ترمیمی برای اصلاح آن انجام می‌شود. این روش می‌تواند شامل تغییرات در ساختار حالب یا ترمیم آسیب‌های ناشی از ضربه یا عفونت باشد.
• جراحی باز برای برداشتن سنگ یا تومور : در صورتی که سنگ یا تومور بزرگ باعث انسداد جدی حالب شود، جراحی باز برای برداشتن آن ممکن است ضروری باشد. این روش معمولاً در موارد پیچیده یا زمانی که درمان‌های غیرجراحی موثر نباشند، استفاده می‌شود.
• جراحی لیزری : در این روش، سنگ‌ ها یا تومورها با استفاده از لیزر از طریق لوله‌ ای باریک (سیستوسکوپ) که به حالب وارد می‌ شود، برداشته می‌ شوند. این روش به‌ عنوان یک گزینه کم‌ تهاجم و با دوره نقاهت کوتاهتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سوالات متداول درباره حالب کلیه

1- قطر لوله حالب چقدر است؟

قطر لوله حالب معمولاً حدود 3 تا 4 میلی‌متر است. این اندازه می‌تواند بسته به عوامل مختلف مانند انسداد یا بیماری‌ها تغییر کند.

2- طول لوله حالب از کلیه تا مثانه چقدر است؟

طول لوله حالب از کلیه تا مثانه معمولاً حدود 25 تا 30 سانتیمتر است. این طول می‌تواند بسته به ویژگی‌های فردی و ساختار بدن تغییر کند.

3- آیا حالب می‌تواند تنگ‌تر از حد طبیعی باشد؟

بله، تنگی حالب ممکن است به دلیل زخم ناشی از عفونت، جراحی، التهاب یا مشکلات مادرزادی ایجاد شود. این وضعیت می‌تواند جریان ادرار را محدود کرده و به کلیه آسیب برساند.

4- آیا انسداد حالب نیاز به جراحی دارد؟

بستگی به شدت انسداد دارد. در برخی موارد، درمان‌های غیرجراحی مانند دارو یا استنت گذاری ممکن است کافی باشد؛ اما در موارد پیچیده‌تر، جراحی برای برداشتن سنگ یا ترمیم حالب ضروری است.

5- آیا سنگ حالب همیشه نیاز به درمان جراحی دارد؟

خیر، سنگ‌ های کوچک‌ تر ممکن است با درمان‌های غیرجراحی مانند مصرف دارو و افزایش مصرف مایعات از بدن خارج شوند؛ اما سنگ‌ های بزرگ‌ تر یا سنگ‌ هایی که باعث انسداد می‌ شوند، نیاز به مداخله جراحی دارند.

نتیجه‌ گیری

عملکرد حالب کلیه در انتقال ادرار از کلیه‌ها به مثانه نقش کلیدی دارد و هرگونه اختلال در این مسیر می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند انسداد یا رفلاکس ادراری شود. شناخت ساختار و وظایف این مجرای حیاتی به درک بهتر بیماری‌های مرتبط و روش‌های درمانی کمک می‌کند. مشکلاتی مانند سنگ حالب یا تنگی می‌توانند باعث درد و عوارض جدی شوند که نیاز به مداخله پزشکی دارند. بنابراین حفظ سلامت دستگاه ادراری از طریق رعایت سبک زندگی مناسب و مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم غیرعادی، امری ضروری است.

• علائم هشدار دهنده بیماری کلیوی
  تاریخ انتشار : 1396-05-14تاریخ بروز رسانی : 1403-09-09


• چگونه درد کمر را از درد کلیه تشخیص دهیم ؟
  تاریخ انتشار : 1396-05-23تاریخ بروز رسانی : 1402-07-18


• تاثیر ورزش بر سلامت کلیه ها و مجاری ادراری
  تاریخ انتشار : 1403-05-23تاریخ بروز رسانی : 1403-06-21


• التهاب گلومرول های کلیه (گلومرلونفریت) چیست؟
  تاریخ انتشار : 1398-05-15تاریخ بروز رسانی : 1402-07-16


• انواع تومورهای کلیه
  تاریخ انتشار : 1398-12-21تاریخ بروز رسانی : 1403-04-24